Autorica: Lea Rukavina Kralj, dr. med, spec. ginekologije
Dom Zdravlja Zagreb-zapad
Što je mioinozitol?
Mioinozitol je jedan od devet stereizomera inozitola, heksahidroksicikloheksana, molekula koje se prirodno nalaze u našem organizmu te u nekim namirnicama, a otkrivene su 1850. godine. Iako su primarno svrstavani u skupinu B vitamina, vrlo su slični molekuli glukoze te je danas poznato da se i fiziološki mogu sintetizirati u organizmu iz glukoza-6-fosfatata, a zbog niza povoljnih djelovanja smatraju se izrazito važnima za funkcioniranje organizma. Oni naime utječu na raspoloženje i metabolizam serotonina, rast i funkciju perifernog živčanog sustava i reprodukciju, ovulatornost ciklusa, kvalitetu jajnih stanica i metabolizam spermija, osjetljivost stanica na inzulin, smanjenje kolesterola i triglicrida te očuvanje mineralne gustoće kostiju.
Gdje se nalazi mioinozitol?
Mioinozitol (MI) se sintetizira u jetri i bubrezima, ali glavni izvor ipak je hrana, odnosno namirnice poput dinje, naranče, integralnih žitarica, prerađene melase, pivskog kvasca, oraha, graha, kupusa ili pšeničnih klica. Međutim, količine koje se konzumiraju u svakodnevnoj prehrani pokazale su se insuficijentnima u odnosu na preporučeni dnevni unos (4 g/dan).
Na koji način djeluje mioinozitol?
Čim uđe u stanicu, mioinozitol postaje prekursor inozitol trifosfata, drugog unutarstaničnog glasnika, koji regulira TSH i FSH te signalni put inzulina. Djelovanjem enzima epimeraze u tkivima nastaje D-chiro-inozitol (DCI) te na periferiji – u jetri, masnom tkivu i mišićima – oba inozitola djeluju slično: pojačavaju inzulinski signal i potiču metabolizam glukoze, odnosno smanjuju inzulinsku rezistenciju.
U kojim stanjima pomaže dodatan unos mioinozitola?
Danas se smatra da metabolički poremećaj, koji uključuje inzulinsku rezistenciju i pretilost, vjerojatno igra vrlo važnu ulogu u nastanku sindroma policističnih jajnika (PCOS). PCOS je jedan od najčešćih endokrinoloških poremećaja žena reprodukcijske dobi, koji se povezuje s neplodnošću, kroničnim anovulacijama, hiperandrogenizmom i nepravilnim menstruacijskim ciklusima. Klinička slika može uključivati i pretilost, inzulinsku rezistenciju ili dijabetes tipa 2, hiperlipidemiju, hipertenziju, različite psihološke poremećaje, povećan rizik za karcinom endometrija te komplikacije u trudnoći (gestacijski dijabetes, hipertenzija, preeklampsija).
Inzulinska rezistencija (IR) naime označava nepravilnu reakciju stanica na inzulin, a koja posljedično dovodi do neadekvatnog ulaska glukoze u stanice i daljnjeg kompenzatornog porasta inzulina u krvi, odnosno hiperinzulinemije. Dužim trajanjem ovog stanja dolazi do iscrpljivanja stanica gušterače i posljedičnog nastanka šećerne bolesti tipa 2, hipertenzije i dislipidemije. Prisutna je u 70 – 80 % žena s PCOS-om i centralnom pretilošću, kao i u 15 – 30 % mršavih žena s PCOS-om.
Sama hiperinzulinemija dodatno pojačava karakteristično povišenim LH-om induciranu produkciju androgena u teka stanicama, pogoršavajući pritom simptome hiperandrogenizma u ovih pacijentica (akne, hirzutizam). Ta se pojava tumači pojačanom osjetljivošću tkiva jajnika na inzulin i direktnim pojačanim lučenje androgena na razini samog jajnika, ali i istovremenim potenciranjem lučenja LH-a na razini hipofize, što u konačnici dovodi do istog učinka. S druge strane, u jetri, mišićima i masnom tkivu istovremeno postoji vrlo izražena inzulinska rezistencija.
S obzirom na to da se kod pacijentica s PCOS-om abnormalna kontrola glukoze i dijabetesa tipa 2 razvijaju puno brže nego u ostalih žena, vrlo je važno u ovoj skupini pacijentica raditi „screening” na intoleraciju glukoze i hiperinzulinemiju. Pritom se prvenstveno koristi dvosatni test oralnim opterećenjem glukoze (OGTT) te praćenje vrijednosti inzulina natašte i nakon opterećenja glukozom i njihov omjer, odnosno HOMA indeks (engl. Homeostasis model assessment (HOMA) index).
Nastanak IR-a kod pacijentica s PCOS-om tumači se mutacijama određenih gena odgovornih za stvaranje molekula uključenih u regulaciju metabolizma glukoze: inzulinskog receptora, glukoznog transportera ili pojedinih signalnih molekula. Posebno je interesantno bilo otkriće da bi u podlozi hiperinzulinemije moglo biti oštećenje u signalnom putu inozitol fosfoglikan staničnog glasnika, što je i potaknulo razvoj novih terapijskih mogućnosti, prvenstveno mioinozitla i D-chiro-inozitola, kao njegovih prekursora.
U terapiji hiperandrogenih simptoma PCOS-a već se naime dugo koriste kombinirana oralna kontracepcija ili čak specifični antiandrogeni lijekovi, ali nijedna od navedenih opcija ne djeluje na metabolički poremećaj u ovih pacijentica. Uvođenje inzulin senzibilizirajućih lijekova poput metformina pokazala je dobre rezultate u praćenju određenih parametara, ali zbog čestih gastrointestinalnih nuspojava upitna je suradljivost pacijenata u uzimanju terapije.
S obzirom na to da žene sa sindromom policističnih jajnika i inzulinskom rezistencijom vrlo često imaju i poteškoće prilikom ostvarivanja trudnoće, a mioinozitol pomaže u uspostavljanju ovulatornosti cilusa i povećava kvalitetu jajnih stanice, njegova je uloga i u tome aspektu vrlo obećavajuća. Pokazalo se naime da je visoka koncentracija mioinozitola u tekućini humanih folikula značajno povezana s dobrom kvalitetom oocite. Dodatnu dobrobit donosi kombinacija mioinozitola i folne kiseline, koja se u prevenciji rascjepa neuralne cijevi tijekom trudnoće, ali i njezina planiranja, preporuča u dozi od 400 do 800 mcg.
Prva međunarodna Konsenzus konferencija o ulozi inozitola održana je 2013. godine u Firenzi i zaključeno je da je kombinacija mioinozitola i folne kiseline u dozi od 2 x 2 g dnevno idealna za pacijentice koje žele zatrudnjeti, a imaju neredovite cikluse, akne i hirzutizam, kao i za žene u IVF programu, s PCOS-om ili bez njega. U navedenim dozama nisu zabilježene nikakve nuspojave, a preporuča se ove suplemente uzimati minimalno 3 – 6 mjeseci do pojave prvih rezultata. S terapijom savjetuje se započeti i tri mjeseca prije postupaka potpomognute oplodnje, pri čemu se može uzimati tijekom cijele trudnoće. Za bolje rezultate u liječenju simptoma kod pacijentica sa sindromom policističnih jajnika može se uzimati i istovremeno s metforminom ili kombiniranim oralnim kontraceptivima. Iako se prema preporukama svjetskih društava inozitoli još uvijek smatraju eksperimentalnom terapijom u liječenju PCOS-a, sve je više studija koje potvrđuju njihovo korisno djelovanje ne samo u gore navedenim stanjima, već i u terapiji metaboličkog sindroma u žena u peri- i postmenopauzi, ali i nekim poremećajima štitnjače.
Literatura:
- Genazzani D Alessandro, Reproductive BioMedicine Online (2016) 33, 770–780; Unfer V, Carlomagno G, Dante G et al. Effects of myo-inositol in women with PCOS: a systematic review of randomized controlled trials, Gynecologica Endocrinologia, 2012; 1–7, Early Online.
- Facchineti F et al. Eur J Obstet Gynecol Reprod Biol 2015; 72-76
- Kalra S. et Kalra B. Inositols in Midlife. J Midlife Health. 2018 Jan–Mar; 9(1): 36–38.
